Brahms entre ánforas
Por Rebeca Maseda
Hai encontros improbábeis que, de maneira misteriosa, funcionan. A música de cámara de Johannes Brahms e o Museo Nazionale Etrusco de Villa Giulia en Roma pertencen a mundos aparentemente afastados: un, alemán do século XIX; o outro, un espazo italiano que garda as pegadas dun pobo anterior mesmo á Roma clásica. E porén, hai entre ambos unha afinidade profunda, algo semellante á maneira na que dúas voces distintas poden cantar en harmonía sen nunca terse coñecido.
Os dous sextetos para corda de Brahms, op. 18 e op. 36, teñen algo que os fai únicos dentro da súa obra. Hai neles unha procura do íntimo, do que se expresa sen ruído, sen a grandilocuencia da orquestra. Ao escribir para dous violíns, dúas violas e dous cellos, Brahms crea un espazo onde as voces dialogan sen competir, onde cada liña parece escrita coa delicadeza dun gravado.
O primeiro sexteto, en si bemol maior, op. 18, é dunha calor emocional que sorprende. Composto entre 1859 e 1860, ten un aire de reminiscencia, de paisaxe que se mira desde lonxe. Os temas desenvólvense con naturalidade, coma se fosen lembranzas que van volvendo á mente sen forzalas. O segundo movemento, un andante con variacións, é unha pequena xoia de arquitectura sonora: contido, medido, e ao tempo intensamente expresivo. No segundo sexteto, op. 36 en sol maior, composto poucos anos máis tarde, Brahms permite que a emoción se mostre cun pouco máis de claridade. Aquí hai máis risco, máis tensión e tamén máis ousadía rítmica e harmónica. A música xa non mira só ao pasado: procura un futuro propio.
Esta tensión entre herdanza e innovación é, curiosamente, a mesma que se sente ao pasear polas salas do Museo Etrusco de Villa Giulia. O edificio, unha antiga vila renacentista, é xa de por si unha obra de arte. Pero o que acolle no seu interior é aínda máis fascinante: urnas funerarias, xoias, estatuas e obxectos rituais que falan dunha cultura refinada, culta e, sobre todo, fondamente humana.
Os etruscos, a pesar de ser menos coñecidos que gregos ou romanos, deixaron un legado plástico que impresiona pola súa elegancia e modernidade. O famoso “Sarcófago dos esposos”, por exemplo, é unha escultura que representa a unha parella recostada, sorrinte, nunha escena de repouso eterno. Hai nel unha serenidade que dialoga á perfección coa música de cámara de Brahms: esa sensación de que a beleza, cando é auténtica, non precisa levantar a voz.
Tanto nos sextetos coma nas pezas etruscas hai un coidado extremo polo detalle, un gusto pola simetría sen rixidez, pola emoción sen exceso. Son obras que non se impoñen, senón que convidan. Non buscan sorprender, senón quedar connosco, habitar o noso tempo sen estridencias. E sobre todo, tanto Brahms coma os artistas etruscos comparten unha mesma idea de patrimonio: non como algo morto ou fosilizado, senón como unha conversa en curso. Escoitar un sexteto de Brahms nun museo silencioso ou mirar unha fíbula etrusca mentres soa música de cámara nunha playlist, pode parecer un xogo de contrastes, pero é máis ben un reencontro.
Ao final, tanto a música como a arte son formas de memoria. Non son cousas que se gardan nun caixón, senón que se reactivan cada vez que alguén as escoita ou as contempla. E nese intre, sen necesidade de palabras, Brahms e os etruscos enténdense perfectamente.